Η Παναγία «Το Σημείο»

Μία από τις αρχαιότερες και γνωστότερες θεομητορικές εικόνες της Ρωσίας είναι «Το Σημείο». Στην εικόνα αυτή η Παναγία παριστάνεται μετωπικά μέχρι τη μέση, με τα χέρια ανοιχτά και υψωμένα σε δέηση, ενώ ο μικρός Ιησούς βρίσκεται στο στήθος της μέσα σ’ έναν φωτεινό κύκλο («δόξα»). Η εικόνα είναι αμφιπρόσωπη, έχοντας στην πίσω της πλευρά παράσταση με ολόσωμους αγίους.

Η επωνυμία «Το Σημείο» (σημάδι, απόδειξη) -σημείο της προστασίας των ανθρώπων από τη Θεομήτορα- συνδέεται, σύμφωνα με μία εκδοχή, με την προφητεία του Ησαΐα για τη Μητέρα και Παρθένο: «Ο ίδιος ο Κύριος θα σας δώσει ένα σημείο: Η Παρθένος θα συλλάβει και θα γεννήσει γιό…» (Ης. 7:14). Το πιθανότερο, όμως, είναι πως η επωνυμία αυτή της δόθηκε το 12^ο αιώνα, όταν με θαύμα -σημείο της μητρικής φροντίδας της Θεοτόκου- σώθηκε η πόλη του Νόβγκοροντ από βέβαιη καταστροφή, όπως περιγράφεται στη συνέχεια.

Στις αρχές του 1170 εβδομήντα δύο Ρώσοι ηγεμόνες συνασπίστηκαν εναντίον της ηγεμονίας του Νόβγκοροντ. Αφού πολιόρκησαν την πόλη με τεράστια στρατιωτική δύναμη, αρχηγός της οποίας ήταν ο Μστισλάβος, γιός του μεγάλου ηγεμόνα του Κιέβου αγίου Ανδρέα Μπογκολιούμπσκι (†1174), απαίτησαν την παράδοσή της. Οι κάτοικοι, μην έχοντας τίποτ’ άλλο να κάνουν, στήριξαν κάθε ελπίδα τους στον Θεό και Τον ικέτευαν να τους βοηθήσει.

Η επίθεση των πολιορκητών άρχισε στις 25 Φεβρουαρίου. Στους ναούς της πόλης όλοι οι άμαχοι προσεύχονταν. Ο αρχιεπίσκοπος του Νόβγκοροντ άγιος Ιωάννης ο Θαυματουργός (†1186) τρείς μέρες και τρείς νύχτες ακατάπαυστα πρόσφερε δεήσεις στον Κύριο μέσα στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Σοφίας.

Την Τρίτη νύχτα, ενώ στεκόταν μπροστά στην εικόνα του Χριστού, άκουσε με δέος μια φωνή να του λέει:

-Πήγαινε στον Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στην οδό Ιλίν, πάρε από ‘κει την εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, ύψωσέ την πάνω στα τείχη, και τότε θα δείς τη σωτηρία της πόλης.

Με δάκρυα ευγνωμοσύνης και χαράς ο αρχιεπίσκοπος ευχαρίστησε τον Θεό και συνέχισε να προσεύχεται ως το πρωί. Ύστερα, αφού ενημέρωσε τους εκπροσώπους του κλήρου και του λαού για τη θεία αποκάλυψη, ξεκίνησε με επίσημη λιτανεία για τον Ναό του Σωτήρος.

Φτάνοντας εκεί, γονάτισε μπροστά στην εικόνα της Παναγίας και την παρακάλεσε θερμά για τη σωτηρία του Νόβγκοροντ. Έπειτα έψαλαν Παράκληση. Όταν τελείωσαν, ο άγιος Ιωάννης παρέδωσε την εικόνα σε δύο διακόνους, που τη μετέφεραν στα τείχη και την τοποθέτησαν εκεί στραμμένη προς τους εχθρούς.

Οι υπερασπιστές του Νόβγκοροντ πήραν θάρρος. Και ενώ όλοι προσεύχονταν, προσδοκώντας τη σωστική επέμβαση της Θεοτόκου, ένα από τα εχθρικά βέλη χτύπησε την εικόνα. Αλλά τι θαυμαστό! Εκείνη στράφηκε προς την πόλη, και τότε δάκρυα άρχισαν να κυλούν από το πρόσωπο της Παναγίας. Τα είδαν όλοι όσοι ήσαν εκεί κοντά και συγκλονίστηκαν. Ο αρχιεπίσκοπος αναφώνησε συγκινημένος:

-Θαύμα εξαίσιο! Πως κυλούν δάκρυα σε ξερό ξύλο; Ένδοξη Βασίλισσα των ουρανών, μας έδωσες σημείο ότι με την εικόνα αυτή πρεσβεύεις στον Υιό σου για τη σωτηρία της πόλης μας.

Την ίδια στιγμή σύγχυση μεγάλη προκλήθηκε από άγνωστη αιτία στις τάξεις των πολιορκητών, οι οποίοι άρχισαν να σφάζονται μεταξύ τους!

Αμέσως οι υπερασπιστές του Νόβγκοροντ άνοιξαν τις πύλες, όρμησαν εναντίον τους και τους έτρεψαν σε φυγή.

Η ανάμνηση της ανέλπιστης νίκης με τη σωστική επέμβαση της Θεοτόκου εορτάζεται από τότε κάθε χρόνο στις 27 Νοεμβρίου. Την ίδια μέρα τιμάται πανηγυρικά και η σεπτή εικόνα «Το Σημείο», στην οποία διακρίνεται μέχρι σήμερα το σημάδι που άφησε το εχθρικό βέλος πάνω από το αριστερό μάτι της Παναγίας.

Το 1356 η εικόνα μεταφέρθηκε από το Ναό της Μεταμορφώσεως στον ναό της Θεοτόκου «Το Σημείο», που χτίστηκε τότε από τους κατοίκους του Νόβγκοροντ και που αργότερα έγινε καθολικό μονής.

Στο πέρασμα των αιώνων η Υπεραγία Θεοτόκος μέσω της σεπτής εικόνας της «Το Σημείο» έσωσε πολλές φορές το Νόβγκοροντ από κινδύνους και συμφορές. Ενδεικτικές είναι οι δύο ακόλουθες περιπτώσεις.

Στις αρχές του 16^ου αι. μεγάλη πυρκαγιά απειλούσε να κατά στρέψει την πόλη. Οι προσπάθειες των κατοίκων να εμποδίσουν την εξάπλωση της φωτιάς έμειναν άκαρπες. Τότε ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος (1526-1542) με όλον τον κλήρο πήγε στον καθεδρικό ναό και γονάτισε μπροστά στη θαυματουργή θεομητορική εικόνα. Με δάκρυα παρακάλεσε τη Μητέρα του Κυρίου:

-Γιατί, Υμεραγία Θεοτόκε, μας εγκατέλειψες; Λυπήσου αυτή την πόλη, στην οποία αναπαύεται η ιερή σου εικόνα, και σώσε τον λαό της, παραβλέποντας τις αμαρτίες του.

Ύστερα πήρε στα χέρια του την εικόνα κι έκανε επίσημη λιτανεία στην πόλη με όλους τους ιερείς και τους πιστούς. Μετά τη λιτανεία τέλεσε Αγιασμό και ράντισε με το αγιασμένο νερό τις φλόγες. Αμέσως η φωτιά υποχώρησε και άρχισε να σβήνει. Συνάμα ένας δυνατός άνεμος, που σηκώθηκε ξαφνικά αντίθετα προς την πόλη, τράβηξε και τις τελευταίες φλόγες μακριά.

Το 1611 καινούργια συμφορά βρίσκει το Νόβγκοροντ. Οι Σουηδοί εισβάλουν στην πόλη και τη λεηλατούν. Ένα τμήμα των εισβολέων πλησιάζει στην εκκλησία, όπου βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου «Το Σημείο». Εκεί είναι συγκεντρωμένοι πολλοί πιστοί και ψάλλουν Παράκληση. Οι πύλες είναι ορθάνοιχτες. Οι εχθροί επιχειρούν να προχωρήσουν μέσα, αλλά μια αόρατη δύναμη τους απωθεί. Κάνουν κι άλλες προσπάθειες, αλλά κάθε φορά τινάζονται πίσω βίαια, λες και τους σπρώχνει ένας αθέατος γίγαντας. Τελικά φεύγουν γεμάτοι τρόμο για να μην ξαναγυρίσουν ποτέ.

Μετά την μπολσεβικική επανάσταση του 1917 η σεπτή θεομητορική εικόνα μεταφέρθηκε στο Εθνογραφικό Μουσείο του Νόβγκοροντ. Στις 15 Αυγούστου του 1991 επιστράφηκε στη Ρωσική Εκκλησία.

Από τις 30 Σεπτεμβρίου έως τις 11 Οκτωβρίου του 2009 ένα αντίγραφό της, με την ευλογία του πατριάρχου Μόσχας Κυρίλου, «λιτανεύθηκε» γύρω από τη γη εκατόν εβδομήντα έξι φορές (!) με το ρωσικό διαστημόπλοιο «Σογιούζ ΤΜΑ-16», στα πλαίσια του προγράμματος της «Ορθόδοξης Διαστημικής Αποστολής».

Αναρίθμητα αντίγραφα της εικόνας, πολλά από τα οποία είναι θαυματουργά, υπάρχουν σ’ όλη τη Ρωσία. Σ’ ένα απ’ αυτά, την Παναγία του Κούρσκ, θ’ αναφερθούμε στη συνέχεια.  

Πηγή: «Θαυματουργές εικόνες της Παναγίας στη Ρωσία» Ιερά Μονή Παρακλήτου